Tranh Tết - nơi lưu giữ một phần hồn Việt

Tranh Tết - nơi lưu giữ một phần hồn Việt
Chơi tranh Tết - thú chơi tao nhã của người Việt

"Nhất chữ, nhì tranh, tam sành, tứ mộc" là những thú chơi tao nhã trong dịp Tết Nguyên đán của người Việt xưa. Chơi tranh ngày Tết là thú chơi đa dạng, muôn hình muôn vẻ, tùy theo phong tục tập quán của địa phương, cũng như địa vị, phẩm hàm trong xã hội của chủ nhân.

Tương truyền, tập quán chơi tranh ngày Tết xuất hiện vào khoảng thời Lý (1010-1225) và thời Trần (1225-1400). Tuy không có tài liệu chính thức nào khẳng định tập quán này, nhưng thú chơi tranh Tết đã có từ rất lâu trong những cư dân ở  Thăng Long xưa cũng như khu vực trung du Bắc Bộ, với các dòng tranh dân gian nổi tiếng như tranh Đông Hồ (Bắc Ninh), tranh Kim Hoàng (Hà Nội), tranh Hàng Trống (Hà Nội) và làng Sình (Huế).
 
Nghệ nhân vẽ tranh Đông Hồ. Ảnh: Đinh Văn Nhiều - TTXVN
Nghệ nhân vẽ tranh Đông Hồ. Ảnh: Đinh Văn Nhiều - TTXVN

Thường sau ngày ông Công ông Táo, dù là nhà giàu hay nhà nghèo, mọi người cũng đều đi chợ mua những bức tranh Tết, với hy vọng đón vinh hoa, phú quý về nhà và gỡ tranh cũ xuống treo tranh mới lên với hàm ý “Tống cựu, nghinh tân”.

Tranh Tết dân gian rất đa dạng về thể loại như tranh tín ngưỡng, tranh chúc tụng, tranh lịch sử, tranh châm biếm, tranh phong cảnh... Đã là tranh treo Tết thì bao giờ cũng mang ý nghĩa như một thông điệp, một lời cầu chúc cho gia chủ một năm phát tài, phát lộc, vạn sự như ý.

Phần lớn các gia đình nông thôn thường treo các bức tranh dân gian nhỏ, giá cả phải chăng, thuộc nhiều đề tài để bày tỏ đồng thời nhiều ước vọng. Ở gian thờ cúng tổ tiên, các gia đình treo tranh mâm ngũ quả. Ngoài cổng, mọi người thường dán hai bức tranh, một bên là ông Tiến tài, một bên là ông Tiến lộc, với mong muốn đón nhiều tài lành, phúc ấm cho gia chủ. Cũng có nhà lại dán cặp tranh thần hộ mệnh là những ông tướng nhà trời để xua đuổi ma quỷ, bảo vệ cho gia đình một năm mới an khang, thịnh vượng. Trong nhà, mọi người thường treo, dán tranh dân gian Đông Hồ hay Kim Hoàng với những đề tài được ưa chuộng trong dịp Tết, như: Tranh “Mẹ con đàn gà”, “Mẹ con đàn lợn” với ước vọng gia đình đông vui, hòa thuận; Tranh “Vinh Hoa”, “Phú Quý” với cậu bé mũm mĩm ôm gà, ôm vịt tượng trưng cho điềm phúc; Tranh “Gà trống” sặc sỡ và oai vệ, tượng trưng cho Ngũ Quý…

Đối với gia đình ở thành phố, việc treo tranh, chơi tranh không đơn giản chỉ là chơi cho có không khí Tết, mà bức tranh còn đồng thời là vật trang trí để kiến tạo nên một không gian sang trọng, chứng tỏ lễ giáo gia phong của gia đình. Chính vì vậy, họ thường chọn treo tranh Hàng Trống với những bức như: Tranh “Tố nữ” thể hiện vẻ đẹp dịu dàng, mới mẻ và thân thuộc giữa con người với thiên nhiên; Tranh “Tứ quý” thể hiện ước vọng 4 mùa Xuân-Hạ-Thu-Đông luôn tràn ngập âm thanh vui tươi; Tranh “Lý ngư vọng nguyệt” với mong muốn đỗ đạt, như cá chép vượt vũ môn hóa rồng; Tranh “Thất đồng” vẽ 7 em bé vui chơi với cây đào tiên đang ra hoa kết trái, thỏa mãn mong ước của con người về một cuộc sống phồn vinh, hạnh phúc,Tranh “Tam đa” tượng trưng cho phúc đức, tài lộc và sống lâu...

Bên cạnh những bức tranh Tết mang đậm sắc thái văn hoá, lịch sử, tâm linh, mọi người cũng có thể dành vị trí trang trọng trong nhà để đón chào năm mới bằng những bức vẽ hình con giáp đại diện cho năm sắp tới. Ví như vào năm Tý người ta có thể chọn treo bức tranh ''Mẹ con đàn gà'', thể hiện ước vọng gia đình đông vui, hòa thuận, khát vọng sung túc cả năm qua hình thức dân gian quen thuộc.

Đầu năm mới cũng là dịp sửa soạn lại bàn thờ, do vậy các tranh mang đề tài tín ngưỡng cũng được bày bán khá nhiều trong dịp này, như tranh ông Công, ông Táo, các tranh Tam tòa Thánh Mẫu, hay Tứ phủ, tranh vẽ về các ông Hoàng...

Với màu sắc rực rỡ, đề tài phong phú, đường nét độc đáo, những bức tranh dân gian ngày Tết không đơn thuần chỉ để trang trí cho căn nhà thêm phần ấm áp, rực rỡ sắc màu của mùa Xuân, mà còn là không gian văn hóa với những giá trị thẩm mỹ, triết lý xã hội và ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Chính thế, tranh Tết trở thành một phần không thể thiếu trong không gian của ngày Tết cổ truyền xưa.

Bảo tồn và phát triển nét đẹp văn hóa

Cùng với những thăng trầm của lịch sử, khi xã hội bắt đầu phát triển, sự hội nhập của văn hóa phương Tây đã làm cho các dòng tranh dân gian và thú chơi tranh truyền thống dần mai một. Các tranh in sẵn tràn ngập thị trường với nhiều mức giá phù hợp với tất cả các đối tượng, bên cạnh đó thị hiếu cũng theo thời gian mà thay đổi đã làm cho dòng tranh Tết dân gian mất chỗ đứng.
 
Lịch treo tường được làm từ tranh Đông Hồ. Ảnh: Đinh Văn Nhiều - TTXVN
 Lịch treo tường được làm từ tranh Đông Hồ.
Ảnh: Đinh Văn Nhiều - TTXVN

Có một khoảng thời gian, những người hoài cổ, các nhà văn hóa đã lo lắng mất đi dòng tranh cổ truyền này, mất đi một thú chơi tao nhã của người Việt. Nhưng may mắn vài năm gần đây, khi đời sống vật chất ngày càng ổn định, quan niệm “ăn Tết” chuyển dần sang “chơi Tết” và trong xu hướng “tìm về cội nguồn” thì thú chơi tranh dân gian vào dịp Tết có xu hướng quay trở lại. Tuy rằng không còn được sôi động và phổ biến như trước, song cũng đã đủ chứng minh nét đẹp truyền thống đã ăn sâu và trở thành một tập quán đẹp thì không dễ gì thay đổi. Đồng thời chứng tỏ sức sống mạnh mẽ của dòng tranh truyền thống.

Tranh Tết giờ đây không bó hẹp với các dòng tranh dân gian truyền thống mà được đón nhận dưới góc nhìn cởi mở hơn, hiện đại hơn. Ngoài những bức tranh dân gian theo lối vẽ và chất liệu truyền thống còn xuất hiện tranh Tết có chất liệu đa dạng như: gốm sứ, đồng, thêu, khảm trai, chạm khắc gỗ, khảm đá quý… Tuy hình thức, chất liệu đổi mới nhưng vẫn dựa trên những đề tài của tranh dân gian xưa, hàm chứa quan niệm sống, với mục đích giáo dục con người rèn đức, luyện tài, tích phúc, để đức cho con cháu đời sau.

Vẫn là những bức tranh “Cá chép trông trăng”, “Múa rồng”, “Gà đàn”, “Lợn đàn”, “Vinh hoa”, “Phú quý”… khi xưa, nhưng người chơi tranh ngày nay đã biến chúng thành những tác phẩm đắt giá bằng nhiều chất liệu cao cấp hơn chứ không phải chỉ in trên giấy bản, giấy dó như xưa. Sự chuyển đổi chất liệu không làm mất đi vẻ đẹp của tranh dân gian truyền thống mà còn tạo cho chúng một hơi thở mới, một sức sống mới.

Đặc biệt, trong những năm gần đây, thú chơi tranh con giáp vào những ngày Tết đã trở lại và nhận được sự quan tâm của giới họa sỹ cũng như người yêu mỹ thuật. Nếu trước đây, việc vẽ tranh con giáp chỉ đơn thuần như món quà nhỏ tặng bạn bè thay lời chúc xuân thì nay các họa sĩ vẽ tranh con giáp để tiếp nối, phát triển thành nét đẹp văn hóa, tạo nên một mảng đề tài, mảng tranh nghệ thuật phong phú. Không chỉ có các họa sỹ, một số tờ báo cũng có những đề tài về tranh con giáp nhằm khơi dậy tinh thần rất văn hóa của người Việt, đó là thú chơi, mua sắm tranh Tết.

Nhà nghiên cứu phê bình mỹ thuật PGS.TS Nguyễn Đỗ Bảo cho rằng, tranh Tết hiện đại đã có sự thay đổi rất nhiều trong cách thể hiện, khiến cho tranh Tết phong phú và thu hút được đông đảo người xem. Mỗi họa sỹ gửi gắm trong tranh những nội dung, ý nghĩa khác nhau. Người xem tranh được cộng hưởng cùng thưởng thức những bức tranh và có thêm những suy đoán riêng.

Có thể nói, thú chơi tranh Tết dù là tranh dân gian hay tranh hiện đại đều thể hiện sự ngưỡng vọng của con người trước cái đẹp cùng những ước vọng cho một năm mới tốt lành. Hy vọng rằng, thú chơi tao nhã này sẽ mãi là một nét đẹp văn hóa, xứng đáng được tôn vinh, phát huy cho hôm nay và cho cả mai sau.
Phương Nam (tổng hợp)
TTXVN

Có thể bạn quan tâm